Dhismaha qaran si sahal ah laguma yagleeli karo, waxa uu u baahanyahay falsafad sharci iyo mid siyaasadeed oo ka jawaab bixinaysa laba su’aalood oo kala ah, ma rabnaa inaan noqono bulsho siyaasadeed?

(Shirkii burco) Dowladnimo noocee ah ayaan u baahanahay?( Shirkii boorama). Halkaas uun kuma joogsadee waa la qiimeeyaa horumarkiisa siyaasadeed iyada oo la raacayo halbeegyo mucayina oo ay ka mid yihiin (midnimada shacabka, dheelitirnaanta awooda iyo khayraadka iyo saamaynta uu ku yeeshay guddaha, gobbolka iyo geyigaba)

Xoriyadii 1960 iyo israaci bilaa shuruuda ahaa ee Somalida Koofurta iyo Tan Woqooyi waxa uu il-duufay fursadii ay labadii bulsho ku noqon lahaayeen bulsho siyaasadeed oo baahiwadaaga.

Taa badalkeeda waxa noqday heshiis ka dhexeeya laba gobol oo waqooyiga ah oo dhinac ah iyo lix gobol oo koonfurta soomaliya ah oo dhinaca kale ah, sidaas ayaana saami qaybsigii golaha shacabka soomaaliyeed lagu fadhiisiyay.

Sidoo kale dastuurkii lixdankii waxa uu badka soo dhigay nidaam siyaasadeed oo dawlad kali ah nidaamkaas oo ku koobay khayraadkii qaranka magaalo kaliya (Muqdisho) meeshana ka tuuray dheeli-tirnaantii awooda iyo talada dalka.

Waxa intaa raacay in la isla qaatay nidaam doorasho oo cod dheeri ah oo majara-habaabiyay is waafajitii haydaha bulshada iyo xuquuqda muwaadniniinta ee dhigaysa in qof kastaa xaq u leeyay in la doorto qof kalena dooran karo.

Bal maanta fiiri qaranimada Somaliland ee ka dhalatay cadaalad daradii koonfurta soomaaliya, shirkii burco ee beelaha Somaliland ku heshiiyeen in ay noqdaan bulsho siyaasadeed oo ay isku keentay baahi cadaaladeed waxa badalay, xal siyaasadeed oo Somaliland ka dhigay lixdii degmo ee gumaysiga oo loo badalay gobbolo, waxaa shirkii boorama lagu soo dhisay nidaam siyaasadeed oo dowlad kali ah, oo tahli kari waayay dheelitirka awooda iyo khayraadka, waxa kale oo la yagleelay nidaam doorasho oo cod dheeri ah oo abuuray sa’iilad siyaasadeed.

Su’aasha maskaxdaada ku soo dhacaysaa waan fahmi karaa! Hogaamiye cigaal waxan ka guntay hadal uu ku jiray duurxul siyaasadeed oo ahaa (Lixdankii waxaa idin qaaday jibo, isla jibadii ayaa idin soo celisay, jibana meel ma gaadho) hogaamiyihu waxa uu ka hadlay siyaasad, nidaam siyaasadeed iyo horumar siyaasadeed.

Anigu odhan maayo jibo siyaasadeed, laakiin waa afduub inta badan ku dhaca dhismaha qaranimada wadamada nidaam qabiliga ama shucuubta ku dhisan, Waxa jira laba arimood oo lagu garto marka dhismaha qaranku uu gacanta uu galo injineero siyaasadeed oo dano gaar ah ama dano reernimo ku jirto

Tan kowaad ayaa ah in ay dhismaha nidaamka siyaasadeed ku fadhiisiyaan baahida reerkooda reerku ama beeshuna waxay ku ayidaan ama ku lidiyaan qaranimada mansabyada iyo jagooyinka ka muuqda dawldada Hadal qaadka Soomaliya burco iyo hargaysa waa u dacar iyo dhunkaal lakiin Somaliland waa u malab, dadka inta soo hadhayna waxa ay tahay uun Muqdisho lagu badalay Hargaysa.

Arinta labaad ee lagu garto siyaasada ay ku jirto dano gaari ahi waxay ay tahay fal-celinta tabashooyinka beelaha oo ah mid ku dhisan siyaasad kala-qaybin iyo iska-horkeena, hebel wasiir ka dhig, degmo heblaayo , degmo heblaayo ka ag yagleel, adigu hebel u jawaab, Weber kuwaas ka horkeen, Khaatumo Awr-boogays ka daba dhis.

Soomalidu waxay ku dhisantahay nidaam qabiliya, sooyalka ayay ku dhigantahay soomaalida dhexdeeda marka qaran iyo qabiil is qabtaan waxa hubaal ah in meesha uu ka baxo qaranku.

Hadiiba dhismihii qaranimada soomaaliyeed ee lixdankii iyo dhismihii qaranimada soomalilaan ee burco iyo boorama aanay cidi caaradeed ku kala duwanayn, maxaa diidaya in horumarkooda siyaasadeedna hal dariiq oo kaliya wada maro ( Siyaasad eber keentay dhibcaha ictiraafka).

Qalinkii Cabdirabi Cilmi

ARAABINEWS